جوان آنلاین: باگذشت ۱۷ سال از شروع طرح مسکن مهر در دولت نهم، هنوز بیش از ۱۲ هزار واحد از این طرح به مردم تحویل داده نشده است. دولت یازدهم هم عملاً اقدامی به ساخت مسکن و تحویل مسکن مهر‌های باقی‌مانده انجام نداد. وزیر مسکن دولت دوازدهم نگاهی منفی به مسکن مهر داشت و معتقد بود مسکن مهر «طرح جالبی نیست و باید متوقف شود.» به همین‌علت در سال‌های ۹۲ تا ۹۶ ساخت مسکن در کشور کاهش قابل توجهی داشت. تأثیر ساخت و ساز پایین در آن دوران، خودش را از سال ۹۷ نشان داد. متوسط قیمت مسکن در پایتخت حدود ۴ میلیون تومان در سال ۹۷ بود، ولی در سال ۱۴۰۳ بیش از ۸۰ میلیون است.
دولت سیزدهم با وعده ساخت یک‌میلیون واحد در سال، در قالب «طرح نهضت ملی مسکن» روی کارآمد. طرحی که اگر به‌درستی انجام شود، می‌تواند جبران کاهش تولید مسکن در سال‌های گذشته باشد و قیمت مسکن را به‌طور چشمگیری پایین بیاورد. مشارکت مردم در ساخت و تصدی‌گری نداشتن دولت در این امر می‌تواند راه مناسبی برای حل این مشکل باشد. براساس آمار‌های اعلام‌شده، ۵ میلیون خانواده در طرح نهضت ملی مسکن ثبت‌نام کرده‌اند.
مسئله واضح است؛ خانه کم داریم
معاون مسکن و ساختمان وزیر راه و شهرسازی وقت، در سال ۱۳۹۶ گفت «در یک افق ۱۰ساله به حدود ۹ میلیون مسکن نوساز نیاز خواهیم داشت.» هفت سال از آن ۱۰ سال گذشته و فقط سالی ۳۰۰هزار مسکن در کشور به دست دولت ساخته‌شده، یعنی عملاً اقدام مؤثری برای حل این چالش انجام‌نشده است. در سال گذشته، طبق آمار، حدود ۱۲ میلیون جوان در سن ازدواج داشتیم. به‌جز خانواده‌هایی که درحال‌حاضر صاحب مسکن نیستند، باید برای ۵ تا ۶ میلیون خانواده‌ای که در آینده تشکیل می‌شود هم خانه ساخته شود. ۵ میلیون از خانواده‌هایی که صاحب مسکن نیستند، با ثبت‌نام در نهضت ملی مسکن، امید به داشتن خانه‌ای خوب و با قیمت مناسب پیدا کردند. اما پس از دو سال از شروع آن، نیمی از خانواده‌هایی متقاضی از ادامه آن انصراف دادند. یعنی باوجود هزینه زیاد اجاره خانه و آرزوی خانه‌دار‌شدن، مشکلاتی بر سر راه‌شان گذاشته شد که از ۵/۲ میلیون خانواده از خیر مسکن ملی گذشتند. از ۵/۲ میلیون متقاضی باقی مانده هم فقط ۸۰۰ هزار خانواده آورده‌های مالی خود را پرداخت کرده‌اند.
تصدی‌گری، کار دولت نیست
شیوه تصدی‌گری دولت در امر ساخت مسکن، حتی مورد قبول دولت هم نیست. متولی مسکن، فروردین‌ماه امسال مدعی شد هر چقدر مردم در ساخت مسکن مداخله بیشتری داشته باشند و مداخله مستقیم دولت کمتر باشد، کار با کیفیت بهتر و ارزان‌تر انجام می‌شود. حضور دولت در امر ساخت مسکن باید نظارتی و از حیث تسهیل‌گری باشد. اگر جز این باشد، تصدی‌گری است و، چون به تنهایی نمی‌تواند سالی یک میلیون مسکن بسازد، باید از انبوه‌سازان در نهضت ملی مسکن کمک بگیرد. مشارکت انبوه‌سازان در روند نهضت ملی مسکن، خود زمینه‌ساز مشکلات دیگری است. اولین مسئله، اختلاف قیمت میان دولت و انبوه‌سازان است. براساس برآورد‌های انبوه‌سازان برای ساخت هر مترمربع یک آپارتمان چهارطبقه در تهران، باید ۱۲ میلیون و ۷۰۰ هزار تومان هزینه شود. به علتی که گفته شد، انبوه‌سازان در ساختمان‌هایی که می‌سازند، آسانسور نمی‌گذارند. اگر قرار باشد خانه‌ها به دست مردم تکمیل شوند، باید حداقل صد میلیون تومان هزینه کنند. اگر هم انبوه‌سازان بخواهند خانه‌ها را تکمیل و به مردم تحویل دهند، باز این مردم هستند که باید هزینه آن را بپردازند. برای کسانی که مستأجر هستند و سال‌به‌سال از میزان پس‌اندازشان کم می‌شود؛ پرداخت اقساط تسهیلات و آورده‌های مالی دشوار است. پیمانکاری در ساخت مسکن باعث شده که نیمی از متقاضیان نهضت ملی مسکن از این طرح انصراف دهند. مشکل دیگر تصدی‌گری دولت، طولانی شدن زمان ساخت است. طبق ادعای متولی مسکن، متوسط زمان ساخت مسکن با مداخله بیشتر دولت عملاً بیش از سه‌سال طول خواهد، در حالی که با استفاده از روش مشارکت مردم این زمان را به حدود یک سال و نیم می‌رسد. با کوتاه شدن زمان ساخت، با توجه بر کمتر شدن آثار تورم در این حوزه، هزینه پروژه‌ها نیز کاهش می‌یابد. هرچه زمان‌کوتاه‌تر باشد، هزینه پرداختی مردم کوتاه‌تر می‌شود و قیمت مسکن هم کاهش پیدا می‌کند.
مردمی سازی، تنها راه دولت
درحال‌حاضر شاید فقط یک‌راه پیش روی دولت باشد و آن هم مردمی‌سازی است. بیش از ۵۰درصد هزینه ساخت خانه مربوط به زمین است. راهکار بسیار ساده است. حمیدرضا آرامی، کارشناس مرکز تحقیقات مجلس شورای اسلامی در این خصوص می‌گوید: «دولت باید از احتکار زمین دست بردارد. زمین را متناسب با شرایط و نیاز خانواده تخصیص دهد. آن‌هم وقتی با به‌کارگیری تنها یک دهم درصد از اراضی قابل سکونت کشور می‌توان حداقل یک قطعه ۲۰۰ متری به هر خانواده اختصاص داد. برای تحقق این موارد دولت باید تصدی‌گری خودش را در مسکن‌سازی کم کند و عرضه زمین را زیاد کند.»
مردمی‌سازی و واگذاری زمین به مردم از نظر کارشناسان این حوزه چند فایده عمده دارد. اول آنکه تولید مسکن زیاد می‌شود. تا زمانی که ساخت مسکن راکد باشد، تورم مسکن بالاست. عرضه مسکن در دهه‌های گذشته در کلان‌شهر‌هایی مانند تهران، نه‌تن‌ها به کاهش قیمت مسکن کمک نکرده، بلکه تأثیر معکوس بر قیمت آن داشته است. طبق آمار هرکجا تراکم فروشی شده، قیمت مسکن هم‌بالا رفته است. همچنین مردمی‌سازی سرعت تولید مسکن را بالا می‌برد. برای مثال طبق آماری که معاون استانداری خراسان‌رضوی اعلام کرده است، سال گذشته طی چند ماه بیش از هزار واحد مسکونی در این استان ساخته شد. علاوه بر آن به گفته محمدمنان رئیسی، کارشناس معماری، مردمی‌سازی سبب مهار نقدینگی جامعه می‌شود و بخش چشمگیری از نقدینگی جمع و صرف ساخت مسکن می‌شود. نقدینگی که کاهش بیابد به دنبال آن تورم هم کاهش می‌یابد. مخبر، معاون اول رئیس‌جمهور، هم در خصوص هدایت نقدینگی به سمت ساخت مسکن گفته بود: «رونق صنعت مسکن می‌تواند به کاهش نرخ تورم، تقویت ارزش پول ملی و افزایش تراز سرمایه‌گذاری‌ها منجر شود.»
باتدریجی‌سازی فشار مالی از روی مردم برداشته می‌شود
مردمی‌سازی سبب می‌شود مردم با امکانات خودشان، خانه‌شان را بسازند. آرامی درباره این موضوع می‌گوید: «در این زمینه، طراحی ما باید به نوعی باشد که امکان تکمیل تدریجی خانه متناسب با شرایط مالی خانواده وجود داشته باشد. این روش دو آورده بسیار مهم دارد؛ اول اینکه فشار مالی به خانواده وارد نمی‌شود، دوم اینکه نازک‌کاری خانه‌ها متناسب با فرهنگ خانواده تمام می‌شود؛ یک نفر فیلسوف است، یکی معلم است، یکی کارگر و یکی خیاط. ما که نباید به صورت تیپ ساخت خانه‌های این افراد را تمام کنیم.» ضمن اینکه مردمی‌سازی دشواری‌های انبوه‌سازی را ندارد. به گفته متخصصان این امر، انبوه‌سازی مشکلاتی نظیر امکان نداشتن توسعه و تغییر مسکن، توجه نکردن به اقلیم، یکسان بودن الگوی ساخت و نا‌هماهنگی با بافت فرهنگی هر منطقه است. دولت باید تسهیلگر ساخت مسکن باشد و بار تصدی‌گری را از دوش خود بردارد. اساساً تصدی‌گری وظیفه دولت نیست. مردم هم در طول تاریخ خودشان خانه خودشان را می‌ساختند و فقط لازم است زمین داشته باشند. کاری که دولت می‌تواند بکند، سهل کردن ساخت خانه برای مردم با اعطای تسهیلات ساخت، ارائه تسهیلات شهرسازی و اعمال تخفیف در عوارض است. هرقدر مداخله دولت کمتر باشد و مردم مشارکت بیشتری بکنند، خانه‌هایی باکیفیت بیشتر و قیمت مناسب‌تر ساخته می‌شود. خانه‌هایی که با الگو‌های فرهنگی ایرانی و اسلامی هم خوانی دارند.
